แนะนำตัวผม

ผมเขียนบล็อกติดกันมา ๓ วันแล้ว (หวังว่าความสม่ำเสมอของผมจะเป็นแบบนี้ไปเรื่อยๆ) แต่ยังไม่ได้แนะนำตัวเลยว่าผมเป็นใคร

เพื่อนหรือคนรู้จักผมอาจบอกว่า “มึง (หรือเธอ) จะแนะนำไปหาพระแสงของ้าวอะไรฟะ กรูรู้จักแล้ว”

แต่ผมอยากแนะนำครับ ไม่ได้จะโฆษณาหาเสียงอะไร ทำไปเผื่อว่ามีใครผ่านไปผ่านมาจะได้รู้กำพืดว่าไอ้หมอนี่มันเป็นใคร (ทำเหมือนว่าบล็อกผมจะมีคนเข้าเยอะงั้นแหละ) อย่างน้อยถ้าทราบความเป็นมาของผมก็อาจทำให้เข้าใจได้ดีขึ้นว่ามันเป็นแบบนี้นี่เองมันถึงคิดอย่างนี้เขียนอย่างนี้

ผมทำงานขีดๆเขียนๆ สอนๆพูดๆ อยู่ที่คณะนิติศาสตร์ ธรรมศาสตร์ครับ เข้าทำงานวันแรก ๑๙ พฤศจิกายน ๒๕๔๔ หลังจากเรียนจบปริญญาตรีในปีเดียวกัน ทำอยู่ได้ ๑๐ เดือนทางคณะและอาจารย์ที่ผมเคารพก็ถีบผมให้มาเรียนต่อที่นี่ (ถีบแบบนี้ดีครับ ไม่เจ็บ ผมชอบ)

เย็นวันหนึ่ง ช่วงกลางปี ๒๕๔๕ คณบดีตอนนั้นและอธิการบดีในตอนนี้บอกผมบนโต๊ะอาหาร ชั้น ๒ คณะนิติศาสตร์ว่า เตรียมตัวไปเรียนต่อได้แล้ว ผมฟังแล้วก็อึ้ง คิดในใจว่าไหงมันเร็วงี้ฟะ จริงๆก็พอเดาๆได้ว่าทุนรัฐบาลฝรั่งเศสประจำปี ๒๕๔๕ ถึงตาผมแล้ว แต่ผมก็พยายามบ่ายเบี่ยง หลบไปหลบมา เพราะ หนึ่ง ผมตั้งใจเรียนปริญญาโทที่คณะให้จบก่อน ตอนนั้นเหลืออีกปีครึ่งเอง สอง ผมกำลังเพลินกับงานสอน (ไม่เอางานธุรการนะ) ในคณะมาก แถมยังได้ออกนอกคณะไปซ่าส์ที่สภาในหลายๆคราวอีกด้วย และสาม แหะแหะ อันนี้สำมะคัญมาก ภารกิจด้านความรักของผมยังไม่สิ้นสุดครับ กำลังอยู่ในช่วงเข้าด้ายเข้าเข็ม ถ้าเป็นภาษามวยไทย ก็เรียกได้ว่าเสียงปี่กลองเชิดเตือนว่าใกล้หมดยกสุดท้ายแล้ว แล้วจะให้ผมทิ้งไปกลางคันได้อย่างไร (กรุณาอย่าถามต่อว่าผลเป็นอย่างไร)

ผมถามแกกลับไปว่า ผมปฏิเสธไม่ได้แล้วใช่มั้ย แกตอบว่า รีบไปเรียน ตอนนี้คุณอยู่ไปก็ทำอะไรเต็มที่ไม่ได้ เรียนให้จบกลับมาแล้วจะทำอะไรก็ทำได้เต็มที่ รีบๆจบ แล้วจะได้มาช่วยกัน

สิ้นเสียงนั้น ผมก็รับด้วยเสียงอ่อยๆว่า ครับ

ไม่ใช่ผมไม่อยากไปเรียนนะ ผมตั้งใจแต่แรกแล้วว่าจะไปเรียนต่อที่ฝรั่งเศสไม่ก็เยอรมัน สมัยผมเรียนปริญญาตรีก็ไปเรียนภาษาเยอรมันที่เกอเธ่ กะว่าจะหาทางไปเยอรมันแน่ๆ แต่พอเรียนแล้ว ไม่ไหวครับ ภาษาอะไรไม่รู้ยากมาก มีตั้ง ๓ เพศ แถมคำนึงเขียนติดกันเป็นพืด อ่านออกเสียงก็ยาก ผมเลยกลับลำไปเรียนภาษาฝรั่งเศสที่ Alliance française แทน

ผลหรือครับ โดดมากกว่าเรียน ก็ผมมันไม่ค่อยมีวินัยเท่าไร ขนาดเรียนที่คณะผมยังไม่เข้าเรียนเลย

เห็นมั้ยครับ ผมมีความตั้งใจว่าจะไปเรียนจริงๆจึงไปลงเรียนภาษาไว้ แม้จะโดดมากกว่าก็เถอะ แต่นั่นแหละ ผมยังไม่อยากไปเร็วขนาดนั้น มันตั้งหลักไม่ทัน ตามเหตุผลสามข้อที่ผมบอกข้างต้น

อีกใจนึง มาคิดดูแล้ว ผมว่ามาเรียนเลยก็ดีเหมือนกัน เกิดเรายิ่งอยู่นานติดใจไม่ยอมมาเรียนต่อนี่จะยุ่งกันใหญ่ แล้วเหตุผลที่คณบดีผมยกมาก็มีน้ำหนักพอควร

สุดท้ายผมก็ออกเดินทางมุ่งสู่ฝรั่งเศสเมื่อวันที่ ๙ ตุลาคม ๒๕๔๕

ปีแรกก็มาเรียนภาษาอย่างเดียว ผมถูกส่งให้ไปเรียนที่ Vichy เป็นเมืองเล็กๆอยู่กลางประเทศ เมืองนี้มีชื่ออยู่สามด้าน หนึ่ง เป็นเมืองหลวงสมัยนายพลฟิลิป เปแต็ง ครองอำนาจในช่วงสงครามโลกครั้งที่สองที่ฝรั่งเศสอยู่ภายใต้การยึดครองของเยอรมัน หรือที่เรารู้จักกันดีในนาม “ระบอบวิชี่” สอง เป็นเมืองที่มีชื่อเสียงด้านน้ำแร่และผลิตภัณฑ์เสริมความงาม และสาม เป็นเมืองที่เงียบสงบมีแต่คนเกษียณ หมา และขี้ของหมา

Vichy มีโรงเรียนภาษาที่ดัง รัฐบาลฝรั่งเศสหวังดีต่อผมมากเลยส่งให้ผมมาอยู่อย่างเดียวดายตลอด ๑ ปีเต็ม (แต่ผมคิดในใจว่าไม่ต้องหวังดีกับกูขนาดนี้ก็ได้ กูเหงาเว้ย)

ปีที่สอง ผมเข้าเรียนกฎหมายในระดับ DEA การศึกษาที่ฝรั่งเศสไม่เหมือนบ้านเรา ที่นี่เรียนปริญญาตรีที่เรียกว่า Licence ๓ ปี จากนั้นเรียนปริญญาโทที่เรียกว่า Maîtrise อีก ๑ ปี และใครที่จะต่อปริญญาเอกต้องเรียน DEA (อาจเทียบเป็น เตรียมปริญญาเอกคงได้มั้ง) อีก ๑ ปี จากนั้นจึงมาขั้นสุดท้าย คือการทำวิทยานิพนธ์เพื่อขอรับปริญญาเอกที่เรียกว่า Doctorat ซึ่งต้องใช้เวลาอย่างน้อย ๓ ปี เกินได้แต่ขาดไม่ได้

ปัจจุบันการศึกษาในฝรั่งเศสปรับหลักสูตรใหม่ให้เข้ากับสหภาพยุโรป ตรี ๓ ปีเดิมประกอบด้วย DEUG 1, DEUG 2, Licence ก็เปลี่ยนมาเป็น Licence 1, Licence 2, Licence 3 ส่วน Maîtrise และ DEA ก็ยุบรวมกันเป็นปริญญาโทในชื่อ Master 1และ Master 2 ปริญญาเอกยังคงชื่อเดิมว่า Doctorat เรียนภายในเวลา ๓ ปีขึ้นไป ผมเป็นนักศึกษาในระบบเดิมรุ่นสุดท้าย เข้าใจว่าปีนี้ทุกมหาวิทยาลัยจะเปลี่ยนหมดแล้ว อาจมีบางมหาลัยยังต่อรองขอใช้ระบบเดิมปีนี้เป็นปีสุดท้าย แต่ส่วนใหญ่ก็เปลี่ยนไปหมด

ผมเลือกไปเรียนระดับ DEA ที่มหาวิทยาลัย Nantes ตั้งอยู่ที่เมือง Nantes อยู่ทางด้านซ้ายบนของประเทศ ติดกับมหาสมุทรแอตแลนติก

สู้รบปรบมือมาได้ ๑ ปีก็สำเร็จได้ปริญญามาในชื่อ DEA de Droit public général et Droit de l’environnement แปลว่า DEA สาขากฎหมายมหาชนทั่วไปและกฎหมายสิ่งแวดล้อม

ผมทำ Mémoire (เป็นรายงานชิ้นหนึ่งความยาวประมาณ ๖๐-๑๐๐ หน้า บังคับต้องทำทุกคนถ้าต้องการจะจบ) ในหัวข้อ La notion d’intérêt à agir dans le contentieux administratif en matière d’environnement แปลเป็นไทยว่า ส่วนได้เสียของผู้ฟ้องในคดีปกครองที่เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม เลือดตาแทบกระเด็นครับกว่าจะทำเสร็จและจบมาได้

ปีนี้เป็นปีที่สามของผมในฝรั่งเศสแต่เป็นปีแรกของการลงทะเบียนปริญญาเอก ผมลงทะเบียนที่มหาวิทยาลัยเดิม ทำวิทยานิพนธ์ในหัวข้อที่แปลเป็นไทยประมาณว่าการควบคุมฝ่ายปกครองโดยองค์กรตุลาการ นับจนถึงตอนนี้ผมเหลือเวลาอีก ๒ ปีครึ่ง หวังว่าจะจบตามกำหนดได้ หรืออย่างช้าอาจต่ออีกไม่เกิน ๑ ปี แม้เพื่อนฝรั่งเศสและอาจารย์จะบอกว่าเค้าต้องทำกัน ๕ ปีขึ้นไป งานถึงจะออกมาดี แต่ไม่รู้ล่ะ ผมอยากกลับบ้านไปทำงานแล้ว ทุนหมดขึ้นมาใครจะส่งผมเรียนต่อล่ะครับ ถ้านามสกุลชินวัตรก็ว่าไปอย่างเนอะ

ส่วนงานต่อไปในภายภาคหน้า คงหนีไม่พ้นไปขีดๆเขียนๆพูดๆในเรื่องกฎหมายปกครอง กฎหมายวิธีพิจารณาคดีปกครอง ที่สำนักเดิมซึ่งผมถือว่าเป็นตักศิลาของวิชานิติศาสตร์ (ขอโม้สถาบันตัวเองหน่อย ๕๕๕) และอาจไปด้อมๆมองๆวิชาอื่นๆที่ผมพิสมัยเป็นการส่วนตัว เช่น นิติปรัชญา แต่คงต้องบ่มเพาะฝีมือให้เก่งกล้ากว่านี้สักหน่อย ใครที่อยู่ในยุทธจักรเดียวกับผมคงรู้ว่าคนที่จะจับวิชานิติปรัชญาต้องเป็นผู้ที่มีวรยุทธที่เยี่ยมยอดเพียงใด

อันนี้เป็นงานประจำของผม

ส่วนเรื่องงานอดิเรก ตอนนี้มาแรงที่สุดคงเป็นเว็บบล็อกกับการสนทนาทางเอ็มเอสเอ็นกับมิตรและสหายทางวิชาการของผม ที่เหลือก็เหมือนคนทั่วๆไป ดูหนัง ฟังเพลง ดูฟุตบอล ตามข่าว อ่านหนังสือพวกการเมือง ประวัติศาสตร์

ที่พิเศษหน่อยเห็นจะเป็น การละเลียดเครื่องดื่มมีแอลกอฮอล์ โดยเฉพาะน้ำองุ่นที่กินแล้วเมา ผมชอบเป็นพิเศษ

ก่อนผมมา ผมตั้งใจว่าจะไปเอาวิชาความรู้ ประสบการณ์มาให้มากโดยไม่ยอมตกเป็นทาส เกือบสำเร็จครับ ผมไม่ติดน้ำหอม ไม่ติดสินค้าแบรนด์เนม ไม่ติดแฟชั่น ไม่ติดอาหาร ไม่ติดความหรูหราสไตล์ฝรั่งเศส ไม่ติดสาวฝรั่งเศส แต่ผมแพ้เจ้าไวน์นี่แหละครับ

ผมเชื่อในคำกล่าวที่ว่าชื่อย่อมสะท้อนถึงสิ่งที่ถูกแทนโดยชื่อนั้น เมื่อรู้จักตัวตนผมพอสังเขปแล้ว ลองมาพิจารณาดูชื่อผมบ้างกันดีกว่า

ชื่อที่ผมใช้ในบล็อกว่า Etat de droit มีที่มาอย่างไรอาจสงสัยกัน

Etat de droit แยกออกเป็น ๒ คำ Etat แปลว่า รัฐ Droit แปลว่า กฎหมาย รวมกันแปลว่า รัฐที่ปกครองโดยกฎหมาย หรือเรียกให้สวยๆตามภาษาในยุทธจักรของผม คือ นิติรัฐ

นิติรัฐคืออะไร

ตอบแบบกำปั้นทุบดิน คือ รัฐกฎหมาย

ขยายความต่อไปก็คือ รัฐที่ถือกฎหมายเป็นใหญ่ รัฐที่ยอมจำกัดตนเอง (auto-limitation) อยู่ภายใต้กฎหมาย

อธิบายให้เห็นภาพ นิติรัฐเรียกร้องว่าเวลาที่รัฐจะกระทำการบางอย่างบางประการ ต้องถามตัวเองก่อนว่ามีกฎหมายอะไรให้อำนาจไว้หรือไม่ ถ้ามีรัฐก็ลงมือกระทำได้แต่ถ้าหาไม่พบรัฐก็ห้ามกระทำ

กล่าวให้ถึงที่สุดเป็นไปตามหลักของกฎหมายมหาชนที่รัฐทำได้เท่าที่กฎหมายให้ซึ่งตรงกันข้ามกับทำได้ตราบที่ไม่มีกฎหมายห้ามอันเป็นหลักกฎหมายเอกชน

ทำไมรัฐต้องไปควานหากฎหมายให้มันยุ่งยากด้วย ผมขอแสดงวงจรความสัมพันธ์ให้ดูคร่าวๆ

เป็นที่ทราบกันดีว่ายามใดที่รัฐลงมือทำบริการสาธารณะเพื่อประโยชน์ของประชาชนแล้วจำเป็นต้องใช้อำนาจบางประการ จำเป็นต้องถือเอกสิทธิ์บางประการ เพื่อเป็นเครื่องมือในการบรรลุซึ่งภารกิจนั้น การใช้อำนาจก็ดี การมีเอกสิทธิ์เหนือเอกชนก็ดี ย่อมหลีกเลี่ยงไม่กระทบกับสิทธิเสรีภาพของประชาชนได้ยาก เพื่อให้อำนาจและเอกสิทธิ์มีความชอบธรรมจึงจำเป็นต้องให้ประชาชนในฐานะเจ้าของอธิปไตยให้ความเห็นชอบเสียก่อน ในเมื่อจะไปทำการที่กระทบสิทธิของผม คุณก็ต้องมาขออนุญาตผมซึ่งเป็นเจ้าของสิทธิ การขออนุญาตจากประชาชนให้ครบ ๖๐ กว่าล้านคนนั้นเป็นไปไม่ได้อย่างแน่นอน ก็ต้องสร้างระบบผู้แทนประชาชนขึ้นมาเพื่อไปออกเสียงแทน ผู้แทนที่ว่าคือสมาชิกรัฐสภา การออกเสียงของสมาชิกรัฐสภามาในรูปของกฎหมาย เมื่อกฎหมายให้อำนาจรัฐไปกระทำก็เท่ากับว่าประชาชนยินยอมนั่นเอง

เอวังด้วยประการฉะนี้

เมื่อพิจารณาจากวงจรที่ผมกล่าวมาแล้วจะพบว่า กฎหมายในนิติรัฐต้องรับหน้าที่ในการเป็นแหล่งที่มาของอำนาจเพื่อเป็นหลักประกันว่ารัฐจะไปทำการใดๆตามอำเภอใจไม่ได้ เรียกได้ว่า รัฐจะหยิบกระบองไปตีกบาลใครโดยเจ้าของกบาลไม่อนุญาตไม่ได้เป็นอันขาด

อย่างไรก็ตาม เมื่อรัฐหากฎหมายที่ให้อำนาจตัวเองได้แล้วไม่ได้หมายความว่าจะลงมือทำได้อย่างไร้ขอบเขต หากทว่าเวลาที่รัฐลงมือกระทำการใดๆไปแล้วก็ต้องอยู่ภายใต้กฎหมายที่มีอยู่ด้วย อีกนัยหนึ่งคือห้ามกระทำการขัดกับกฎหมายนั่นเอง

กฎหมายที่ว่าไม่ได้หมายความเฉพาะกฎหมายลายลักษณ์อักษรเท่านั้น หากยังรวมไปถึงกฎหมายที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษรอีกด้วย ดังนั้น เมื่อรัฐตัดสินใจลงมือกระทำแล้ว รัฐก็ต้องระวังมิให้ไปขัดกับ รัฐธรรมนูญ พระราชบัญญัติ พระราชกำหนด พระราชกฤษฎีกา กฎกระทรวง ประกาศกระทรวง ข้อบัญญัติท้องถิ่น จารีตประเพณี หลักกฎหมายทั่วไป คำพิพากษาบรรทัดฐาน กฎหมายระหว่างประเทศที่มีผลใช้บังคับในกฎหมายภายใน ทั้งนี้เป็นไปตามลำดับศักดิ์ของกฎหมาย

ที่กล่าวกันว่า นิติรัฐคือรัฐที่ปกครองโดยกฎหมายนั่นก็คือ รัฐที่มีกฎหมายเป็นทั้งที่มาของอำนาจ (Source) และเป็นข้อจำกัดการใช้อำนาจ (Limitation) นั่นเอง

แล้วกฎหมายที่เป็น “แกน” ของนิติรัฐเช่นว่านั้นต้องมีลักษณะอย่างไร ?

กฎหมายที่เป็น “แกน” ไม่ได้หมายความว่าจะมีเนื้อหาอย่างไรก็ได้ กฎหมายไม่อาจบอกให้คนกลายเป็นหมู ให้ใช้หัวเดินแทนเท้า หญิงกลายเป็นชาย ชายกลายเป็นหญิง หรือดวงอาทิตย์ขึ้นทิศตะวันตก ตกทางทิศตะวันออก

ประวัติศาสตร์สอนเราว่าการปกครองที่เลวร้ายในสมัยนาซีล้วนแล้วแต่เป็นไปตามกฎหมายทั้งสิ้น ฮิตเลอร์ยึดอำนาจสภาและออกกฎหมายที่ไร้มนุษยธรรมใช้เป็นจำนวนมากโดยกล่าวอ้างอย่างเต็มปากเต็มคำว่าการกระทำของพลพรรคนาซีเป็นไปตามกฎหมายทุกประการ

นิติรัฐในสมัยนาซีย่อมเป็นนิติรัฐที่ไม่พึงปรารถนา

ด้วยเหตุนี้หลักนิติรัฐจึงเรียกร้องต่อไปอีกว่า กฎหมายที่ใช้ในนิติรัฐต้องเป็น “กฎหมายที่ดี”

กฎหมายที่ดีต้องมีเนื้อหาที่แน่นอนชัดเจน ไม่มีโทษย้อนหลัง ได้สัดส่วน มีความเป็นธรรมและเสมอภาค

อย่างไรก็ตาม หลักนิติรัฐที่ผมร่ายยาวมาทั้งหมดจะไม่มีความหมายอะไรเลยแต่เป็นเพียงตัวอักษรบนกระดาษ เป็นแค่หลักการที่ฟังแล้วดูโก้เก๋เท่านั้น หากเราไม่มีองค์กรมาตรวจสอบว่ารัฐทำตามหลักการนั้นหรือไม่

แล้วองค์กรที่ว่าควรจะเป็นใคร

แน่นอนว่าหากฝ่ายบริหารซึ่งเป็นแกนหลักในการใช้อำนาจในการจัดทำงานบริการสาธารณะต่างๆ ฝ่ายบริหารซึ่งเป็นแกนหลักในการลงมือกระทำการบางอย่างบางประการแล้วมีแนวโน้มที่จะไปกระทบสิทธิและเสรีภาพของประชาชนมากที่สุด กลับอาสามารับบทบาทหน้าที่เป็นผู้ตรวจสอบเสียเองว่าการกระทำต่างๆนั้นมีกฎหมายให้อำนาจและขัดต่อกฎหมายหรือไม่แล้ว เห็นทีจะไม่เป็นกลางเท่าไรนัก เรียกได้ว่า เมื่อทำเอง ตรวจเองแล้วคงยากที่จะบอกว่าสิ่งที่ตนทำนั้นผิด

หน้าที่ในการตรวจสอบดังกล่าวจึงควรตกเป็นขององค์กรที่มีความเป็นกลางและอิสระ กล่าวเช่นนี้คงหนีไม่พ้นองค์กรตุลาการนั่นเอง

อย่างไรจึงจะเรียกว่าเป็นองค์กรตุลาการ

องค์กรตุลาการมีลักษณะสำคัญ ๕ ประการ หนึ่ง มีความเป็นกลางและอิสระ สอง ทำหน้าที่วินิจฉัยชี้ขาดข้อพิพาท สาม คำวินิจฉัยนั้นเป็นที่ยุติ สี่ คำวินิจฉัยนั้นต้องมีเหตุผลประกอบ และห้า มีวิธีพิจารณาคดีที่เป็นธรรม เปิดโอกาสให้คู่ความโต้แย้งกันได้

นี่คือเนื้อหาสาระของนิติรัฐแบบคร่าวๆจริงๆแล้วยังมีรายละเอียดอีกมากซึ่งผมขอไม่ก้าวล่วงไปกล่าวถึงเพราะจะซับซ้อนจนกลายเป็นวิชาการจนเกินไป

หากมีคนถามผมว่าจะอธิบายเนื้อหาสาระของนิติรัฐให้รวบรัดแต่ได้ใจความที่สุดได้อย่างไร ผมก็ขอตอบว่า “นิติรัฐ คือ รัฐที่จำกัดตนเองอยู่ภายใต้กฎหมายโดยจะกระทำการก็ต่อเมื่อมีกฎหมายให้อำนาจและกระทำไปได้เท่าที่ไม่ขัดต่อกฎหมาย กฎหมายเช่นว่าต้องเป็นกฎหมายที่ดี และการกระทำเหล่านั้นต้องอยู่ภายใต้การควบคุมขององค์กรตุลาการ”

รัฐสมัยใหม่ปัจจุบันนี้ประกาศตัวเองว่าเป็นนิติรัฐทั้งนั้น แต่ระดับความเข้มข้นอาจต่างกันอยู่บ้างตามระบอบการเมืองการปกครองและสภาพสังคมของแต่ละประเทศ

ผู้ปกครองในรัฐสมัยใหม่จำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องยึดถือหลักนิติรัฐ ผู้ปกครองเป็นมนุษย์ปุถุชน เมื่อมีอำนาจย่อมอาจใช้อำนาจไปในทางที่ผิดได้ หากไม่มีกฎหมายเป็นตัวกำกับแล้ว ราษฎรย่อมเสี่ยงที่จะอยู่ภายใต้การปกครองที่เป็นไปตามอำเภอใจ จริงอยู่ผู้ปกครองอาจเป็นคนดี แต่เราปฏิเสธไม่ได้ว่าคนดีก็เป็นมนุษย์ที่อาจพลัดหลงเข้าไปในทางที่ผิดได้

ผมเห็นว่า “นิติรัฐ” เป็นหลักเบื้องต้นก่อนที่จะเข้าสู่พรมแดนของกฎหมาย เป็นหลักที่รัฐเสรีประชาธิปไตยสมัยใหม่พึงปรารถนา เป็นหลักที่เริ่มติดปากคนไทยนับแต่รัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันใช้บังคับ และเป็นหลักที่ผู้ปกครองควรยึดถือ จึงเอามาใช้เป็นชื่อผม

อย่าถามต่อนะว่าแล้วทำไมไม่ใช้ชื่อบล็อกว่า “นิติรัฐ” ล่ะ ใช้ “ Etat de droit ”ทำไม ผมตอบได้แค่ว่าผมกระแดะครับ